Ο Κεϋνσιανισμός σήμερα

Θεόδωρος Κουτρούκης

Αποφασιστικό ρόλο στην αντιμετώπιση της Κρίσης του 1929 και των συνεπειών της διαδραμάτισε ο πολυθρύλητος Βρετανός οικονομολόγος Τζων Μέιναρντ Κέυνς (1883-1946), ο μοναδικός θεωρητικός της Πολιτικής Οικονομίας μετά το Μαρξ, που έδωσε το όνομά του σε οικονομικό δόγμα. Η Θεωρία του Κέυνς ανατάραξε τα ύδατα των "κλασικών" οικονομικών θεωριών την περίοδο του Μεσοπολέμου, ενέπνευσε τη μακροοικονομική πολιτική των περισσότερων δυτικών χωρών μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και βρέθηκε στο επίκεντρο της αμφισβήτησης από τα φιλελεύθερα μονεταριστικά δόγματα, από τα μέσα της δεκαετίας του ‘70. Η δεκαετία του 1930 ήταν μια εξαιρετικής σημασίας περίοδος για τη μακροοικονομική ανάλυση. Ήταν πλέον πασίδηλο το γεγονός πως το πρόβλημα της ανεργίας έπρεπε να αντιμετωπιστεί ως χρόνιο φαινόμενο, ενώ ιδιαίτερα αισθητή είχε αρχίσει να γίνεται η αδήριτη αναγκαιότητα για τον εκσυγχρονισμό της οικονομικής θεωρίας, ώστε να ερμηνευτεί η παρατεταμένη οικονομική στασιμότητα και να υποδειχθούν πιο αποτελεσματικοί τρόποι για την υπέρβασή της. Το κενό αυτό ήρθε να καλύψει ο κορυφαίος οικονομολόγος Τζων Μέιναρντ Κέυνς με την έκδοση του περίφημου βιβλίου του «Η Γενική Θεωρία της Απασχόλησης, του Τόκου και του Χρήματος», που αποτελεί ορόσημο στην εξέλιξη της επιστήμης. Ο Κέυνς, αν και ήταν θιασώτης της ελεύθερης οικονομίας, αμφισβήτησε τη δυνατότητα του μηχανισμού της αγοράς να διασφαλίζει αυτόματα την πλήρη απασχόληση. Το κεϋνσιανό θεωρητικό υπόδειγμα ερμήνευσε τη δυνατότητα ισορροπίας με ανεργία σε μια οικονομία σε μακροχρόνιο ορίζοντα και κατέληξε στο συμπέρασμα πως το οικονομικό σύστημα αδυνατεί να αντιδράσει αυτόματα στην οικονομική δυσπραγία, παράγοντας αντίρροπες δυνάμεις που να επαναφέρουν την οικονομία στην πλήρη απασχόληση. Ο Κέυνς, λοιπόν, θεώρησε ότι, στις παραπάνω περιπτώσεις, το κράτος μπορεί να παρέμβει και να επισπεύσει την επίτευξη της πλήρους απασχόλησης. Τα πορίσματα της κεϋνσιανής θεωρητικής σύλληψης ήταν ρηξικέλευθα για την εποχή τους. Η συμβολή του Κέυνς στην καταπολέμηση της μακροχρόνιας ανεργίας ήταν πολυσήμαντη, ενώ παράλληλα αποτέλεσε την αφετηρία για αλυσιδωτές ανελίξεις στη μακροοικονομική σκέψη. Μετά τον πόλεμο, το κεϋνσιανό υπόδειγμα οικονομικής πολιτικής αποδείχθηκε πολύ αποτελεσματικό για τις βιομηχανικές χώρες της Δύσης και χάρισε μεγάλη αίγλη στη μακροοικονομική ανάλυση. Ο κεϋνσιανισμός, ωστόσο, αμφισβητήθηκε έντονα κατά τη διάρκεια των τεσσάρων τριών τελευταίων δεκαετιών από τις μονεταριστικές αντιλήψεις. Σ αυτή την εξέλιξη συνέβαλαν τόσο η μεγάλη διόγκωση της ανεργίας και του πληθωρισμού στο δυτικό κόσμο στη δεκαετία του 1970, όσο και οι πολιτικές επιτυχίες των φιλελεύθερων οικονομικών αντιλήψεων στη Μεγ. Βρετανία (Μ. Θάτσερ) και στις ΗΠΑ (Ρ. Ρέιγκαν) στη δεκαετία του 1980, που συνδυάστηκαν με την πολιτική φθορά των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων. Κι ενώ είχε αρχίσει να είναι ευρύτατα αποδεκτή η πεποίθηση πως ο κείίνσιανισμός ήταν πλέον μια "ενταφιασμένη" θεωρία, πολλά σημεία των καιρών δείχνουν πως ορισμένες όψεις του δόγματος του Κέυνς διανύουν τον τελευταίο καιρό περίοδο διανοητικής ανανέωσης. Το Amerίcan Prospect, ένα φιλελεύθερο περιοδικό, πριν μερικά χρόνια εμφάνιζε τον Κέυνς στο εξώφυλλό του με τον τίτλο "Επάνοδος", ενώ ο γνωστός Οικονομολόγος Πωλ Κρούγκμαν γράφει ο' ένα βιβλίο του πως «η αναγέννηση των κεϋνσιανών οικονομικών...έχει περιέργως αγνοηθεί». Τέλος, οι Ρόμπερτ Σκιντέλσκι και Λίαμ Χάλλιγκαν, συγγραφείς του βρετανικού μανιφέστου «Πέρα από την ανεργία», Θεωρούν ότι η πλήρης απασχόληση θα πρέπει να γίνει ξανά ο στόχος της οικονομικής πολιτικής και πως ο στόχος αυτός θα πρέπει να επιδιωχθεί με την ενεργητική ενίσχυση της προσφοράς. Μεταξύ των μέτρων που προτείνουν οι δύο συγγραφείς στο βιβλίο τους είναι:

• Η παθητική επιδότηση των ανέργων (επιδόματα ανεργίας) θα πρέπει να αντικατασταθεί από την επιδότηση για την πρόσληψη και την επανεκπαίδευση των ανέργων μακράς διαρκείας σε ιδιωτικές επιχειρήσεις.

•Η αγορά εργασίας θα πρέπει να γίνει πιο ελαστική, με τον προσδιορισμό του μισθού στο επίπεδα της επιχείρησης και με την υιοθέτηση του θεσμού της διανομής των κερδών. Αυτό σημαίνει ότι οι επιχειρήσεις δε θα χρειάζεται να απολύουν εργαζόμενους κάθε φορά που θα έχουν ζημιές, αλλά θα μπορούν απλά να μειώνουν το ποσό που καταβάλλουν στους εργαζόμενους.

Καταλήγοντας, αξίζει να σημειώσουμε πως η πλήρης απασχόληση δεν αποτελεί μόνο ένα στόχο της οικονομικής πολιτικής, αλλά και ένα αναπόσπαστο μέρος του πολιτισμικού περίγυρου κάθε χώρας. Αν γίνει δεκτή η διαπίστωση πως η διαρκώς αυξανόμενη ανεργία αποτελεί το κορυφαίο κοινωνικό πρόβλημα της εποχής μας, οι νέες ιδέες οικονομικής πολιτικής που εδράζονται στον κεϋνσιανισμό δεν μπορεί παρά να θεωρηθούν ως ενδιαφέρουσες.